Šefovi nacionalnih banaka, ekonomisti i novinari koji su se okupili na golfskom odmaralištu izvan Lisabona ove nedjelje, razmotriće veliki monetarni eksperiment poznat kao evro, koji je ove godine navršio 20 godina. To je zvanično. Nezvanično, događaj koji ih okuplja, godišnji Forum o centralnom bankarstvu, biće trodnevna zdravica čovjeku koji je spasio valutu u najneizvjesnijim danima: Mario Draghi, predsjednik Evropske centralne banke.
Osmogodišnji mandat Draghija završiće u oktobru, a evropski zvaničnici mogli bi izabrati svog nasljednika već ove nedjelje. Njegov mandat šefa centralne banke dogodio se u opasnom pereiodu u kratkoj istoriji evrozone. Evrozona danas ima 19 članica koje koriste evro i zajedno čine oko jedne petine svjetske ekonomije.
Bilo je trenutaka – od kraja 2011. do 2012. – kada se činilo da će se evrozona raspasti, da će zemlje poput Grčke ili Španije bankrotirati i da će taj dio EU upasti u neku vrstu deflatorne spirale koja može dovesti do ekonomske depresije. Dok su se politički lideri evrozone tresli od straha, a zemlje poput Njemačke odbijale spašavati komšije koji su se borili, centralna banka pod Draghijem bila je jedina institucija koja je stajala kao brana na putu u katastrofu.
“On je predstavljao presudni faktor u vrijeme kada je rizik od rušenja ili urušavanja evrozone bio viši nego ikada”, rekao je Ángel Talavera, vodeći ekonomista evrozone iz Oxford Economicsa, istraživačke kompanije iz Londona. “Nakon Draghija, Evropska centralna banka pretvorila se u nešto sasvim drugo.”
S obzirom na to da je Draghiju preostalo još samo nekoliko mjeseci mandata, raste nelagoda zbog njegovog odlaska jer Evropi prijete nove opasnosti, uključujući trgovinski rat, Brexit i znaci ekonomske krize. Njegovo mjesto jedno je od nekoliko vodećih u Evropskoj uniji, uključujući predsjednika Evropske komisije, za koje se ljudi otimaju.
Političari se prepiru oko toga koje će zemlje dobiti koje prestižne pozicije, i to u haotičnom procesu za koji analitičari i investitori strahuju da neće iznjediriti vođu centralne banke s vještinama kao kod Draghija.
Osvrnimo se na to kako su se moći Evropske centralne banke proširile pod Draghijem, kako je transformacija pomogla da evro izdrži, koji izazovi mogu nastati u mjesecima i godinama koje dolaze – i zašto Draghi napušta scenu kao nevjerovatna superzvijezda među centralnim bankarima.
Draghi je ekonomista, školovan na MIT-u, bio je guverner Banke Italije, povukao je niz poteza monetarne politike koji su se nekad smatrali nezamislivim za evrozonu. Umjesto da jednostavno pokuša da obuzda inflaciju, tradicionalno jedini zadatak centralne banke, Evropska centralna banka pod Draghijem je zapravo postala čuvar finansijske stabilnosti i ekonomskog zdravlja u regiji.
On je izumio nove načine da zadrži novac koji teče do pogođenih banaka i izmučenih zemalja kao što su Grčka, Španija, Italija i Portugal. Mjere su pomogle u otvaranju radnih mjesta i izvlačenju evrozone iz duboke recesije.
Svoju poziciju preuzeo je u novembru 2011., ubrzo nakon što je grčka vlada pokrenula krizu priznanjem da je zemlja gotovo u stečaju. Panika se ubrzo proširila na zemlje poput Italije koje su takođe imale ogromne probleme s kreditima. Počevši od juna 2014., centralna banka podsticala je kreditiranje u suštini plaćajući komercijalnim bankama da preuzmu gotovinu centralne banke, ali uz uslov da taj novac posuđuju klijentima.
Draghi je takođe proglasio tzv negativnu kamatnu stopu. Banke koje su držale novac na svojim računima u centralnoj banci, bile su kažnjene, što je značilo pritisak na banke da umjesto toga daju zajmove. U tako velikoj ekonomiji nikada niko nije iskušao tako neuobičajenu strategiju.
Počevši od januara 2015., centralna banka banka izdala je 2,6 hiljada milijardi evra, ili 2,9 hiljada milijardi dolara, u novom novcu koji je koristila za kupovinu državnih obveznica kao način gušenja tržišnih kamatnih stopa.
Federalne rezerve u Sjedinjenim Državama već su koristile strategiju, poznatu kao kvantitativno popuštanje. No, mnogi ljudi u Evropi su mislili da bi takvo kupovanje obveznica prekršilo zabranu štampanja novca Evropske centralne banke za finansiranje vlada, što može uzrokovati inflaciju ako se zloupotrijebi. Draghi se nije složio i nastavio po svome uprkos sudskim izazovima. Centralna banka pobijedila je raznim bitkama po sudovima, a eurozona je izbjegla dugotrajnu krizu.
Ko god naslijedi Draghija imaće koristi od svog sada isprobanog arsenala monetarnih alata za borbu protiv kreditnih problema, te kao odbranu od grabežljivih investitora i za potiskivanje bankarskih kriza.
Draghi, sada 71, pribran je čovjek, jakih živaca. Ako je osjetio strah, nikad ga nije pokazao. Vješt je komunikator, često je uspio da smiri nervozna finansijska tržišta s nekoliko dobro odabranih riječi.
U julu 2012., kada je kriza koja je počela u Grčkoj postala kritična, Draghi je u Londonu rekao okupljenima da je centralna banka spremna da učini “sve što je potrebno” za očuvanje evra.
Izraz takve odlučnosti – zapravo upozoravajući investitore da se ne klade protiv evra – kasnije je smatran prekretnicom.
Finansijska će tržišta najvjerovatnije iskušavati je li i nasljednik od takvog materijala.
Ipak, Draghi ostavlja neke nedovršene poslove. Tokom svog mandata, centralna banka nikada nije uspjela dosljedno da insistira na inflaciji na službenom cilju od 2 posto, nivou koja se smatra optimalnom za rast. U maju je godišnja stopa inflacije iznosila 1,2 posto.
I dugo nakon što je Fed podigao cijene u Sjedinjenim Državama, referentna kamatna stopa Evropske centralne banke i dalje ostaje na nuli. Draghi će okončati svoj mandat bez ikakvog nadzora nad povećanjem kamatne stope. Ovaj mjesec, vidjevši znakove usporavanja rasta, centralna banka saopštila je kako neće povisiti stope prije sredine sljedeće godine.
(Express.hr)
