BEOGRAD – Zakonom o kovanju srebrne monete, prije 150 godina, 12. decembra 1873. dinar je u Srbiji postao zvanična novčana jedinica.
Naziv dinar izvorno je rimski, latinski. Prvobitno, bila je to srebrna kovanica, koja se pojavila negdje sredinom 3. vijeka prije nove ere. Latinsko značenje (denarius, denarii) bilo je desetica. Novac tog naziva kovan je u Rimskom carstvu tokom punih 500 godina.
Ta riječ je postala i sinonim za novac uopšte. Odatle, termin je u nešto izmijenjenom obliku prihvaćen među Grcima, kao dinarion, a potom među Arapima.
Zlatni dinar kovan je u Damasku, počev od 696. godine, po uzoru na vizantijske zlatnike, znane kao soludus. Od tada korišćen je termin dinar. Odatle, naziv kovanice dinar, izvorno evropski, posredno se vraća na stari kontinent, paralelno sa ekspanzijom Arabljana širom Mediterana. Vijekovima potom, zlatnik dinar, upravo poput vizantijskog solidusa, biće, kao pojam valjane monete, široko korišćen paralelno sa drugim kovanicama, stotinama godina.
Vladari tadašnje Evrope, u ranom srednjem vijeku, nisu ni kovali zlatnike. Vrhunac vrijednosti za njihove mogućnosti bile su srebrne kovanoce. Treba imati u vidu da je široko povjerenje koje je arabljanski dinar uživao, taman poput vizantijskog solidusa, dolazilo od činjenice da mu vrijednost nije narušavana slabijim sastavom kovanica.
Ovo je inače sa drugim monetama koje su kovali najrazličitiji vladari i moćnici, gradovi, bilo, prije ili kasnije, uobičajeno ponašanje. Među Srbima, naziv dinar pojavljuje se, koliko se zna, 1214. godine. Dakle u vrijeme vladavine Stefana Prvovjenčanog (1196–1227) prvog kralja dinastije Nemanjić.
U Srbiji kovanica pod nazivom dinar, postojaće vijekovima, do kraja postojanja srednjovekovne srpske države, odnosno pada despotovine 1459. godine. Kovana je od srebra. Na prostoru novovjekovne, obnovljene Srbije, tokom 19. vijeka, u opticaju je bio niz moneta, i turskih i evropskih. Bilo je to, iz današnjeg ugla, nepojmljivo stanje. Na maloj teritoriji u opticaju su bile desetine moneta različitog porijekla. Mjenjača novca bilo je posvuda. Slična je situacija bila sa sistemima mjera. Nije to bila jedinstvena situacija, tako je bilo i drugdje. Standardizacije su postupno izvedene tokom 19. vijeka. Koliko se zna, do 1869, na prostoru Kneževine Srbije bile su u opticaju čak 43 vrste novca.
Obračunska valuta je bio groš, mada je i tu bilo razlika. Srbi su tako nazivali tursku monetu vrijednosti 40 para. Odnosi valuta određivani su o Đurđevdanu i o Mitrovdanu. Najčešće su bile austrijske kovanice, zlatni dukat, srebrni talir, forinta, cvancik. Zbog haosa na polju finansija, koji je svakom bio očigledan, knjaz Mihailo januara 1868. šalje ministra finansija Kostu Cukića u carski Beč, kako bi utanačio kovanje srpske monete.
Prva formalna odluka u tom smislu donijeta je marta 1868. Turska je međutim bila protivna, insistirajući da vazalna Srbija nema pravo na sopstvenu valutu. U Beču su ipak izrađenje kovanice u apoenima od 1, 5 i 10 para. Postojala je namjera pristupanja Kneževine Srbije Novčanoj konvenciji koju su u Parizu decembra 1865. potpisale Francuska, Belgija, Italija i Švajcarska. Bila je to standardizacija Latinske finansijske unije, zone franka, koja je bila na snazi do 1926. Tada je u Srbiji prihvaćen i decimalni finansijski model. Iako je Srbija u više navrata nastojala u tom pravcu 1874, 1879, 1890, zvanični Pariz je to odbio. Postojao je problem finoće kovanih apoena, a naglašavano je da ne postoji povjerenje u druge kovnice osim pariske. Konačno, odlučeno je da se, po uzoru na naziv kovanica srednjovekovne Srbije, uvede moneta pod nazivom dinar. Zvanično to je učinjeno 12. decembra 1873. (po starom, onda zvaničnom julijanskom kalendaru, 30. novembra). (Tanjug)
