PRAG – U Češkoj postoje ogromna nalazišta litijuma. Vlada u Pragu smatra da bi „bijelo zlato“ trebalo da unaprijedi češku ekonomiju i doprinese razvoju regiona Usti. Ali nisu svi oduševljeni tim planovima.

Blago se nalazi pored mjesta Cinovec blizu granice sa Njemačkom i stotinak kilometara od Praga. Tvrdi se da je tamo tri do pet odsto svjetskih rezervi litijuma – najveće nalazište u Evropi.

Taj vrlo laki metal se koristi u proizvodnji baterija bez kojih su trenutno nezamislivi električni automobili. Cijena te sirovine je u međuvremenu toliko porasla da bi se i Češkoj isplatila eksploatacija. To bi moglo da dovede do velikih promjena.

Prema analizi Češke privredne komore, Češka je iscrpila sve dosadašnje izvore rasta. Prema tome, zemlji prijeti ekonomska stagnacija u narednim godinama.

Premijer Petr Fijala se nada da bi eksploatacija litijuma mogla da bude novi podsticaj. Kada je početkom septembra predstavio viziju razvoja u narednih trideset godina, naveo je šest oblasti u koje bi Češka u budućnosti morala strateški da ulaže. Jedna od njih je litijum.

„Litijum je ključna sirovina za elektromobilnost, posebno za skladištenje električne energije. Zato radimo na tome da počnemo sa eksploatacijom što je prije moguće, idealno 2026. godine“, rekao je Fijala.

Dovoljno za milion baterija godišnje
Selo Cinovec se nalazi usred rudarske regije. Rude su se tu kopale još u 13. vijeku, a volfram i kalaj od 1940-ih. Istraživanja s početka ovog vijeka su pokazala da tu postoje značajne zalihe litijuma, kao i sa druge strane njemačko-češke granice, gdje se nalazi manji dio rezervi.

Češka je već potpisala sporazum sa njemačkom pokrajinom Saksonijom o mogućoj saradnji u eksploataciji litijuma. Na češkoj strani, za eksploataciju litijuma bi trebalo da bude nadležna Češka elektroenergetska kompanija ČEZ.

Aktuelna studija pokazuje da bi kod mjesta Cinovec godišnje moglo da bude proizvedeno 2,25 miliona tona rude, što bi omogućilo proizvodnju skoro 30.000 tona litijum-hidroksida. Prema procjenama, količina iskopane rude bi vjerovatno bila dovoljna za proizvodnju skoro milion litijumskih baterija za automobile svake godine.

Interesantno da je slična brojka navođena za nalazište na zapadu Srbije, gdje je, za sada, zbog protesta prekinut projekat rudarskog diva Rio Tinta.

Međutim, za razliku od Srbije, češki premijer najavljuje da će njegova zemlja praviti i baterije.

„Možemo da pokrijemo cjelokupni lanac, od rudarstva, prerade, proizvodnje baterija, proizvodnje čipova do finalne proizvodnje automobila“, rekao je Fijala.

Litijumski region umjesto regiona uglja?
Region Usti spada među najsiromašnije u Češkoj. Na eksploataciji lignita radile su hiljade ljudi u tom području. Završetak eksploatacije nazirao se od devedesetih godina i ostavio je probleme. Površinski kop je takođe ostavio duboke ožiljke, više od sto naselja su progutali bageri.

Procjenjuje se da bi tokom 25-godišnjeg perioda eksploatacije litijuma hiljadu rudara moglo da dobije posao. Izgradnja giga-fabrike za proizvodnju akumulatora za električne automobile obezbijedila bi radna mjesta i novac regionu. Češka elektroenergetska kompanija navodi da bi eksploatacija mogla da počne za četiri godine.

Region podržava eksploataciju litijuma pod uslovom da se ona obavlja na ekološki najprihvatljiviji mogući način.

„Mogućnost eksploatacije litijuma vidim kao šansu“, kaže Jan Šiler, načelnik okruga i član opozicione stranke ANO. „Ali mnogo toga zavisi od uslova koji će biti dogovoreni prije same eksploatacije. Još uvijek imamo živa sjećanja na posljedice eksploatacije uglja u regionu. Svako narušavanje ili pogoršanje životnih uslova mora biti adekvatno nadoknađeno zajednicama“, kaže Šiler za DW.

Nove perspektive ili ponovo rudarstvo?
Region Usti će dobiti novac od EU iz Fonda za pravednu tranziciju, za finansiranje prestanka eksploatacije uglja i promjenu strukture lokalne privrede. Dio tog novca bi trebalo da bude usmjeren ka razvoju eksploatacije litijuma.

Međutim, neki stručnjaci upozoravaju da region, nakon eksploatacije lignita, ne bi trebalo jednostavno da pređe na sljedeću rudarsku aktivnost. Umjesto toga, oni preporučuju da se novac investira u obrazovanje i opšte restrukturiranje ekonomije u regionu.

Slično misli i lokalno stanovništvo. Na primjer, Mihal Kolecko, profesor na Univerzitetu „Jan Evangelista Purkine“ u gradu Usti na Labi, oštro se protivi eksploataciji litijuma.

„Mislim da litijum nije pravi put. Ako želimo da promijenimo region i da mu damo novu budućnost, moramo da se odlučimo za suštinsku promjenu. Moramo da se fokusiramo na oblasti koje imaju potencijal i koje će regionu pružiti ne samo ekonomsku budućnost, već će promijeniti i društveni sastav i obrazovni nivo stanovništva“, kaže Kolecko za DW.

Strah od posljedica po životnu sredinu
Mišljenja ljudi koji žive oko Cinoveca su podijeljena. Kada je prošle sedmice u obližnjem Dubiju održan sastanak građana i predstavnika ČEZ-a, koji je većim dijelom u rukama države, sala je bila ispunjena do posljednjeg mjesta.

Kako je prenio Češki radio, stanovnici su najviše zabrinuti za vodosnabdijevanje i pogoršanje kvaliteta vazduha, usljed transporta eksploatisane sirovine.

U Južnoj Americi, utakozvanom „litijumskom trouglu“ između Bolivije, Čilea i Argentine, gdje se nalazi oko 70 odsto svjetskih rezervi litijuma, nivo podzemnih voda je naglo opao zbog crpljenja litijumskih soli. Zbog neodgovarajućeg postupanja rudarskih kompanija na pojedinim mjestima je došlo do kontaminacije vazduha, vode i zemljišta.

U Cinovecu bi litijum bio eksploatisan drukčije, iz stijene. Taj način eksploatacije zahtijeva mnogo vode i energije i skuplji je od eksploatacije iz slaništa.

Prema energetskoj kompaniji ČEZ, planirano je da pregovori za početak eksploatacije litijuma počnu krajem godine. Međutim, čini se da kompanija ne sumnja u ishod postupka: već je za oko četrdeset miliona evra kupila zemljište na kojem će biti postrojenje za preradu litijuma.