Poljska je učinila veliki istorijski korak. Vjerujem da je naš narod potpuno zaslužio tu veliku šansu koja se otvara pred nama i budućim pokolenjima, izjavio je 2002. godine tadašnji poljski premijer Lešek Miler na samitu EU u Kopenhagenu kada je saopštio da njegova zemlja prihvata uslove članstva u Evropskoj uniji.

Sedam godina kasnije, pri potpisivanju Lisabonskog sporazuma o reformi evopskih institucija, svoj entuzijazam prema Uniji izrazio je i Leh Kačinjski, u to vrijeme predsjednik poljske države, nazvavši je sjajnim eksperimentom u istoriji čovečanstva, uprkos načelnoj rezervisanosti svoje konzervativne, tradicionalističke stranke Pravo i Pravda.

Kako je integracija Poljske u EU napredovala, tako su i neki drugi političari u zemlji mjenjali svoj početni stav prema uniji. Nakon što je više godina vodio gnjevne proteste poljskih seljaka i radnika protiv “zle EU” koja će, navodno, “do prosjačkog štapa dovesti poljskog seljaka”, lider stranke Samoodbrana Andžej Leper, po ulasku u vladu braće Kačinjski odjednom je postao zagovornik članstva Poljske i najveći srednjoevropski populista.

Poljska je kao motiv za pristupanje EU imala geostratešku bezbjednost zbog dva moćna susjeda, Njemačke i Rusije, koji su više puta u istoriji uspjevali da se lako dogovore preko leđa Poljske. Osim toga, Poljska je svoj put ka EU utvrdila još sa prvom demokratski izabranom vladom sa prvim premijerom bez crvene partijske knjižice – Tadeušom Mazovjeckim.

U izvještaju “Pet godina Poljske u EU” Ministarstva za regionalni razvoj koji je objavljen u proljeće 2009. godine, izračunato je da je tokom tog perioda svaki od 38 miliona Poljaka, dobio po 400 evra iz strukturalnih i kohezionih fondova EU.

Poljska je bila najveći korisnik evropskih fondova na osnovu brojnosti stanovništava, pa je tako od ulaska u Uniju do kraja 2008. godine, iz zajedničke evropske kase dobila 26,5 milijardi evra. Novac je uložila u 98.000 raznih investicionih projekata, najvećim delom u obnovu očajne saobraćajne infrastrukture.

Zahvaljujući prilivu stranih ulaganja, koja su u rekordnoj 2007. godini dostigla čak pet odsto bruto društvenog proizvoda, Poljacima se povećao i standard i bogatstvo sa 48,9 odsto proseka EU, pred ulazak, na 54,3 odsto na petu godišnjicu. Sada je oko 55,1 odsto.

Iako privredni rast u Poljskoj nije bio zanemariv ni prije zvaničnog ulaska u EU, on se nakon punog članstva dalje ubrzao, prvo na 3,6 odsto godišnje pa do rekordnih 6,6 odsto prije izbijanja svjetske ekonomske krize.

U prvih pet godina članstva, nezaposlenost je prepolovljena sa skoro 20 odsto na oko 10 odsto. Zbog globalne krize je sada oko 12,7 odsto, a zahvaljujući dotacijama iz EU u Poljskoj je stvoreno 400.000 novih radnih mjesta.

Nova radna mjesta Poljaci nisu našli samo u domovini, već i u “staroj” Evropi. Iako su se tokom pristupnih pregovora zajedno sa ostalim budućim članicama borili da se otvori tržište rada svih starih članica, nisu uspeli tamo gdje im je najviše stalo – u susjednoj Njemačkoj. Ipak u prvim talasima emigracije posao u starim članicama EU našlo je prema nezvaničnim procjenama 2,3 miliona Poljaka.

“Prije ulaska u EU, nezaposlenima smo mogli samo da isplaćujemo pomoć. Sada koristimo aktivne instrumente, školovanja, prekvalifikacije, pomoć da otvore svoju firmu”, kazala je bivša ministarka regionalnog razvoja u vladi Kačinjskog Gražina Genšicka.

Takvu aktivnu pomoć dobilo je za prvih pet godina članstva preko 630.000 nezaposlenih i 520.000 radnika koji su želeli da povećaju svoju kvalifikaciju.

Iako su i neki ekonomisti prognozirali da će Poljska, kao najveći ali i najtromiji brod u regati kandidata, uploviti u evropsku luku kasnije od ostalih, ili da će ostali morati nju da čekaju, Poljska je pokazala da, kad hoće, može da se dogovori, i to štiteći svoje interese. Tako je svečani ulazak u EU upriličen u noći na 1. maj 2004. godine.

Još u septembru 1989. godine, Varšava je potpisala sa tada Evropskom zajednicom sporazum o trgovinskoj i privrednoj saradnji a 25. maja 1990. podnijela je zahtjev za pridruživanje. Prelazni trgovinski sporazum stupio je na snagu 1. marta 1992. godine, a cijeli sporazum o pridruživanju 1. februara 1994. godine. Uskoro je i šef poljske diplomatije Andžej Olehovski podnio formalni zahtjev za članstvo u EU, za šta je vlada imala jednoglasnu podršku svih poslanika Sejma, donjeg doma parlamenta.

Time je započet proces u kome je u prvoj etapi, od aprila 1998. do novembra 1999. godine obavljan tzv. skrining, pregled nacionalnih zakona i propisa i procjena koliko su u skladu sa legislativom EU. Iz skrininga su od 31 poglavlja za pregovore izuzeta dva – Institucije i Ostalo.

Neto zarada Poljske na članstvu 20 milijardi

Na Uniji smo zaradili 20 milijardi evra, objavili su ovog februara poljski dnevni listovi. “Poljska u budžet unije plaća u ovom trenutku 3,2 milijarde evra godišnje. Transferi iz EU iznosili su prošle godine 9,2 milijarde evra, što nam daje neto dobit u 2009. godini od šest milijardi evra. Od ulaska u EU maja 2004. godine u plusu smo oko 20 milijardi evra”, saopštio je Tomaš Robačinjski iz poljskog Ministarstva finansija.

Proširenje je donijelo blagodeti svim zemljama koje su ušle u EU. Pored političke stabilnosti prije svega pad nezaposlenosti sa nekadašnjih dvocifrenih brojki, mada je nezaposlenost kasnije porasla zbog svjetske ekonomske krize. Prosjek nezaposlenosti u novim članicama, na petu godišnju pridruživanja, bio je oko 7,7 odsto, što je približno stopi nezaposlenosti u cijeloj EU.

Prihodi po glavi stanovnika u novim članicama porasli su sa 40 odsto pred ulazak u EU na oko 53 odsto evropskog prosjeka, a nove članice zabilježile su i povećan privredni rast sa 3,5 odsto na 5,5 odsto u periodu između 2004. i 2008. godine.

Poljska je u kriznoj 2009. godini uspjela kao jedina u cijeloj EU da izbjegne recesiju i ostala je oaza sa privrednim rastom od 1,7 odsto. Prošla je bolje od suseda zahvaljujući mudrosti da se ne orijentiše na samo jednu granu – automobilsku industriju, kao što su to učinile Češka i Slovačka.

Koristan faktor je bilo i to što u Poljskoj postoji znatna domaća potrošnja i što nije izvoz orijentisan samo na EU. “Poljska se izdvaja iz regiona”, rekao je ovog proljeća prvi čovjek Međunarodnog monetarnog fonda Dominik Stros-Kan. “Dugoročni proces izgradnje institucija u procesu pristupanja EU pomogao je da se kreira odgovorna ekonomska politika. Posljednjih godina to je pomoglo da Poljska izbjegne preterivanja kakva znamo iz mnogih drugih zemalja, gdje su ubrzani bum kredita i veliki deficit platnog bilansa pogoršali problem inostranog zaduženja”, kazao je Stros-Kan u Varšavi.

Šef MMF-a pohvalno je ocijenio odluku Poljske da odloži prelazak na evro ali je upozorio i Poljsku i druge nove članice da bi ulazak u evrozonu trebalo za njih da ostane prioritet.

“Plan poljske vlade da odloži prelazak na evro u ovom trenutku je ispravan.

Elastičnost kursa bila je povoljna za Poljsku i pomogla da apsorbuje neželjene efekte pogoršavanja konjunkture. Ipak, Poljska bi trebalo da zadrži cilj da pređe na evro. Ulazak u evrozonu ubrzava proces istinske konvergencije i popravlja finansijsku stabilnost”, kazao je Dominik Stros-Kan.

Iako Poljska nije zapala u recesiju, svjetska ekonomska kriza ipak je smanjila kupovnu moć Poljaka prošle godine za 1,5 odsto. Prema istraživanju GfK Polonija, svota koju prosječni poljski “gospodin Kovalski” može da utroši u radnjama iznosi 39,7 odsto od prosjeka u Evropskoj uniji. Najveću kupovnu moć imaju žitelji Luksemburga koji su u radnjama mogli od svojih primanja da potroše 50.800 evra godišnje, dok je prosjek EU 11.700 evra.

I u kupovnoj moći pokazuje sa da ni bogate evrodotacije ne uspjevaju da izravnaju razliku između siromašnog istoka zemlje, takozvane “Poljske B” i bogatije centralne i zapadne “Poljske A”. Dok najveću kupovnu moć imaju Varšavljani, kojima za šoping ostaje godišnje 7.800 evra, najplići džep imaju žitelji Potkarpatskog vojvodstva na jugoistoku kojima za troškove ostaje 3.012 evra. To je ipak dva puta više nego što sebi mogu da priušte najsiromašniji u Evropi – žitelji Moldavije, kojima ostaje samo 1.220 evra godišnje.

Kada danas u raznim anketama pitaju Poljake koji je događaj bio najvažniji u savremenoj poratnoj istoriji, 64 odsto će spremno reći da je to bio ulazak u EU. U trenutku ulaska Poljske u Uniju, takav značaj je tom događaju pridavalo tek 45 odsto Poljaka.

Obaranje totalitarnog komunističkog režima, koje je realno bio značajniji događaj, navodi tek 30 odsto Poljaka. I poljski seljak, čiji su interesi zadali najviše glavobolje u pristupnim pregovorima i Varšavi i Briselu, sada ima povjerenje u Uniju. Prije 10 godina tek svaki četvrti poljski poljoprivrednik je smatrao da će mu Unija donjeti nešto dobro.

Podrška EU u seoskim sredinama kretala se oko 66 odsto, a nakon prvih isplata dotacija, podrška je porasla na 70 odsto. Samo na osnovu posjedovanja zemlje, poljski poljoprivrednici dobili su prošle godine od EU 3,15 milijarde evra. Dok je prije 2004. U Poljskoj bilo svega 10 odsto poljoprivrednih gazdinstava koje povećavaju svoj imetak i modernizuju se, sada ih je do 20 odsto. Prema posljednjim anketama, svaki drugi poljoprivrednik u Poljskoj vjeruje da im je EU donjela napredak.