BANJALUKA – Nekoliko opština istočne Hercegovine je zainteresovanim investitorima samovoljno i neplanski izdavalo dozvole za istraživanje vjetra, što je dovelo do haosa koji se ogleda u prijavi planirane izgradnje vjetroelektrana snage koja višestruko premašuje maksimalni teoretski potencijal te energije u RS. 
U Ministarstvu industrije, energetike i rudarstva RS ističu da su opštine na jugoistoku RS sa zainteresovanim investitorima u vjetroelektrane sklapale ugovore o privatno-javnom partnerstvu čime su im dozvoljavale da nezakonito istražuju vjetar i postavljaju mjerne uređaje.
Potencijalni ulagači su na osnovu toga prijavljivali izgradnju parkova vjetrenjača Nezavisnom operatoru sistema u BiH. Na taj način prijavljen je i registrovan plan izgradnje vjetroelektrana do 2020. godine ukupne snage od čak 3.117 megavata, što je skoro pet puta više od ukupnog teoretskog vjetropotencijala RS (640 megavata) i čak blizu snage svih postojećih elektroenergetskih kapaciteta u BiH (3.602 megavata).
Stručnjaci kažu da je situacija u kojoj su investitori prijavili energiju vjetra kao da u RS svakodnevno duvaju uragani posljedica toga što je oblast obnovljivih izvora energije primamljiva za kvaziinvestitore, koji prijavom velikih potencijala “zelene” energije žele povući sredstva evropskih fondova, dok bi izgradnja nerealno zacrtanih elektrana ostala mrtvo slovo na papiru.
S obzirom na negativna iskustva u realizaciji koncesione izgradnje malih hidroelektrana zbog nedovoljne istraženosti, netačnih podataka i nepostojanja adekvatne zakonske regulative, Ministarstvo energetike do sada nije dodijelilo nijednu koncesiju za vjetroelektranu, iako je pristiglo 15 takvih zahtjeva.
U resornom ministarstvu napominju da su još prije godinu dana održali sastanak s načelnicima opština, koje su upoznali s aktivnostima koje se u toj oblasti sprovode u saradnji s njemačkom vladom i “Elektroprivredom RS” i problemima koji mogu nastati.
“Na sastanku je posebno naglašeno da, bez obzira na želju načelnika da privuku investicije, opštine nisu imale zakonskog osnova za potpisivanje sporazuma za istraživanje potencijala vjetra, jer sve aktivnosti u elektroenergetskom sektoru sprovode nadležno ministarstvo i Komisija za koncesije”, ističu u Ministarstvu energetike.
Opštinama je tada sugerisano da investitore upoznaju sa zakonom utvrđenim nadležnostima i činjenicom da je Vlada RS usvojila Uredbu o proizvodnji i potrošnji električne energije iz obnovljivih izvora, kojom je definisano da će se proizvodnja u vjetroelektranama do 2020. godine podsticati u ukupnoj količini od 200 gigavat-časova instalisane snage 100 megavata.
Ranko Lučić, načelnik opštine Berkovići, koja je dvjema firmama odobrila postavljanje tri mjerna stuba za istraživanje vjetra, kaže da time nisu prekršili zakon, jer to legislativa nije ni propisala.
“Niti je Vlada RS napisala takav zakon, niti ga zna prepisati, niti ga ima odakle prepisati, jer nijedna zemlja u svijetu ne nudi koncesije za korištenje vjetra i sunca. Ako ne postoji regulativa u tom pravcu, to ne znači da treba zaustaviti život. Možda Vlada nije napisala i kako treba jesti, a narod opet jede”, ne ostaje dužan Lučić na prozivke zvaničnika.
Pri sklapanju ugovora o istraživanju vjetra, kako kaže, rukovodili su se potrebom da privuku investitore u taj izrazito nerazvijen kraj.
“Mi se hvatamo za slamku spasa, bila to energija ili nešto drugo, i hvataćemo se i dalje, pa makar i kršili zakon”, odgovara Lučić, dodajući da nakon dopisa Vlade RS nisu stavljali nove vjetromjere, ali da neće ni skidati postojeće.
Navodeći da su opštine Berkovići, Nevesinje, Ljubinje i Istočni Mostar dobili pismo podrške predsjednika RS Milorada Dodika za razvoj vjetroelektrana, Lučić je zaprijetio resornim zvaničnicima Ministarstva energetike da bi mogli “dobiti po nosu, jer se prave veći katolici od pape”.
Zakonom o koncesijama RS utvrđeno je da je predmet koncesije izgradnja energetskih objekata u šta spadaju i vjetroelektrane, ali se ne pominje istraživanje i korištenje energije vjetra, kako je to eksplicitno navedeno za vodotoke, mineralne sirovine i druga prirodna dobra.
Predrag Aškrabić, predsjednik Komisije za koncesije RS, kaže da opštine, ipak, ne mogu sprovoditi aktivnosti u pravcu energetskog iskorištavanja vjetra samo uz ovlaštenje resornog ministarstva i Vlade RS.
“Opštine mogu sklapati javno-privatna partnerstva, formirati zajedničke i mješovite firme sa zainteresovanim investitorima u vjetroelektrane i raditi šta hoće, ali šta to vrijedi bez neophodne koncesije za izgradnju i priključak energetskog objekta”, ističe Aškrabić.
Vlada RS i Ministarstvo energetike odlučili su da se, do donošenja potrebne zakonske regulative, prvo izvrši istraživanje energetskog potencijala vjetra na području cijele RS, a nakon toga odrede lokacije za izgradnju parkova vjetrenjača. Vlada Njemačke prihvatila je da iz donatorskih sredstava, preko Njemačke banke za obnovu i razvoj KfW, finansira izradu studije o korištenju vjetropotencijala u RS. Nakon izvršenih analiza od strane njemačkih predstavnika, odlučeno je da će mjerni stubovi budu postavljeni na šest lokacija, a kompanija koja će vršiti mjerenja biće odabrana putem javnog tendera nakon pripreme tenderske dokumentacije.
Teoretski i realni potencijal
U Strategiji razvoja energetike u RS do 2030. godine kao najperspektivnije područje za izgradnju vjetroelektrana naveden je jug RS, na prostoru od Kalinovika do Trebinja. Teoretski iskoristiv potencijal za korištenje energije vjetra procijenjen je na 640 megavata i 1.200 gigavata godišnje proizvodnje struje.
Stručnjaci ukazuju da tehnički iskoristiv potencijal zavisi od uslova na pojedinoj mikrolokaciji, poput pristupa i raspoloživosti infrastrukture, i mogućnostima prihvata u elektroenergetski sistem RS.
U Ministarstvu energetike RS kažu da, prema iskustvima većine zemalja, u početku ukupna instalisana snaga u vjetroelektranama treba biti do 10 odsto vršnog opterećenja potrošnje, a maksimalno do 10 odsto instalisanih hidro i termo kapaciteta. To konkretno za RS znači maksimalno izgradnju vjetroelektrana snage do 127 megavata.
