BEOGRAD – Svjetsku privredu je u 2024. godini obilježio spor globalni ekonomski rast uz sve veće geopoličke podjele, izuzetan skok vrijednosti zlata i bitkoina praćen padom cijena nafte, kao i pobjeda Donalda Trampa na izborima u Sjedinjenim Američkim Državama koja bi mogla da dovede do povratka ere protekcionizma i trgovinskog rata sa Kinom.

Međunarodni monetarni fond (MMF) u svojoj aktuelnoj prognozi očekuje da će globalni ekonomski rast usporiti sa 3,3 odsto u 2023. na po 3,2 odsto u 2024. i 2025. godini.

Za pet godina, globalni rast bi trebalo da iznosi 3,1 odsto, što prema tvrdnjama MMF predstavlja osrednji učinak u poređenju sa prosjekom prije pandemije virusa korona.

Privredni rast razvijenih ekonomija će ubrzati sa 1,7 odsto u 2023. na po 1,8 odsto u 2024. i 2025. godini, istakla je vašingtonska organizacija.

Globalnu ekonomiju i dalje ugrožava fragmentacija i nastavak podjela na suprotstavljene blokove, a na opasnost ovog trenda su nekoliko puta upozoravali direktorka Međunardnog monetarnog fonda Kristalina Georgieva i šef Svjetske banke Adžaj Banga.

Rat u Ukrajini je ušao u treću godinu i nadalje je značajno uticao na tokove svjetske ekonomije, ali nakon izbora Donalda Trampa za predsjednika Sjedinjenih Američkih Država se povećava vjerovatnoća postizanja dogovora koji bi doveo do obustave sukoba.

Sankcije zapadnih zemalja protiv Rusije su se pojačale i Moskva je bila prinuđena da se bori sa padom državnih prihoda od nafte i gasa koji je tokom godine uzdrmao kurs rublje.

Centralna Banka Rusije (BR) je reagovala podizanjem referentne kamatne stope na 21 odsto, a ruska privreda je za sada uspjela da se djelimično prilagodi uslovima sankcija uprkos relativno visokoj inflaciji.

Evropska centralna banka je u junu započela ciklus smanjenja kamata, tako da je kamatna stopa na depozite sa četiri odsto postepeno smanjivana za po 25 baznih poena da bi u decembru nakon četiri smanjenja pala na tri odsto. Kamatna stopa na glavne operacije refinasiranja u evrozoni na kraju 2024. iznosi 3,15 odsto, a kamata na graničnu kreditnu liniju 3,4 odsto.

Inflacija u evrozoni je postepeno pala sa januarskih 2,8 odsto na 1,7 odsto u septembru, ali je nakon toga počela da ponovo raste da bi u novembru iznosila 2,2 odsto.

Evropska centralna banka očekuje privredni rast evrozone u 2024. za 0,7 odsto i ubrzanje na 1,1 odsto u 2025. i na 1,4 odsto u 2026.

Njemačka i Francuska, dvije najveće privrede evrozone, nisu uspjele da pokrenu evropsku ekonomiju, prije svega zbog problema u sektoru proizvodnje i političke nestabilnosti.

Bundesbanka je u svojoj decembarskoj prognozi saopštila da će privredni rast Njemačke u ovoj godini ponovo biti negativan i iznositi minus 0,2 odsto. Prema aktuelnoj prognozi, njemačka privreda će naredne godine porasti za skromnih 0,2 odsto i blago ubrzati na 0,8 odsto u 2026. i na 0,9 odsto u 2027.

Njemačka ekonomija se ne bori samo sa upornim ekonomskim preprekama, već i sa strukturnim problemima, saopštio je tom prilikom predsjednik Bundesbanke Joahim Nagel.

Kako se navodi, njemačka industrija je izvozno orijentisana i pod pritiskom da se prilagodi promenama kao što su veće cijene energenata, prelazak na karbonski neutralnu ekonomiju ili starenje populacije.

Pored toga, njemačke kompanije se sve više suočavaju sa protekcionističkim tendencijama i rastućom konkurencijom iz zemalja u razvoju na globalnim tržištima, a Kina je zauzela značajan tržišni udio u sektorima kao što su automobilska i hemijska industrija, kao i mašinstvo, koji su posebno važni za njemačku industriju.

Francuska je imala godinu ispunjenu političkim nesigurnostima, pošto je predsjednik Emanuel Makron neočekivano raspisao prevremene parlametarne izbore za kraj juna i početak da bi riješio krizu u zemlji, ali je umjesto toga produbio. Pobjednički Novi narodni front (NPF) nije od Makrona dobio povjerenje za sastavljanje vlade, a nova francuska vlada koje je obećala drastične rezove u budžetu da bi smanjila deficit, pala je nakon samo tri mjeseca.

Američka centralna banka FED je u septembru prvi put nakon 14 mjeseci smanjila referentnu kamatnu stopu i to za značajnih 50 baznih poena, da bi nastavila ciklus snižavanja u novembru i decembru, kada su kamate smanjene za po 25 baznih poena i sada se kreću u rasponu od 4,25 do 4,5 odsto. Kina koja je dugo godina glavni motor svjetske ekonomije je zabilježila jednu od manje uspešnih godina zbog slabijeg rasta domaće tražnje i krize u sektoru nekretnina, ali Međunarodni monetarni fond (MMF) smatra da će kineska privreda u 2024. godini zabilježiti rast od 4,8 odsto. Indija će prema mišljenju MMF ove godine zabilježiti izuzetan ekonomski rast od sedam odsto i nastaviti sličnim tempom i u narednom periodu.

Cijene zlata su u oktobru porasle na novi istorijski maksimum od 2.790,07 dolara pošto su investitori i centralne banke mnogih zemalja tražile sigurno utočište za kapital u vremenima ekonomskih i političkih previranja. Vrijednost zlata je pala tek u novembru nakon pobjede Donalda Trampa na izborima u Sjedinjenim Američkim Državama i snažnog rasta dolara. Mjere koje najavljuju Tramp mogu da povećaju inflaciju, ali i da uspore tempo smanjenja kamatnih stopa, što bi zlato učinilo manje privlačnim za ulaganje.

Ekonomisti uglavnom vjeruju u negativnu korelaciju cijena zlata i kretanja kamatnih stopa, odnosno da cijene zlata rastu kada su kamatne niže i obrnuto.

Protekla godina se može nazvati godinom bitkoina.

Početkom 2024, najveće investicione banke su dobile pravo da kreiraju fondove za trgovinu na berzi (ETF) sa bitkoinom kao osnovnom valutom.

U martu je vrijednost bitkoina, podstaknuta ovim dešavanjima, porasla na više od 70.000 dolara. Novi snažan impuls rasta je uslijedio nakon pobjede Donalda Trampa na predsjedničkim izborima u Sjedinjenim Američkim Državama. Vijest o trijumfu Trampa, koji se u kampanji predstavljao kao veliki pristalica industrije kripto valuta, podigla je vrijednost bitkoina najprije na 90.000 dolara, a kasnije i na novi istorijski maksimum od 108.135 dolara.

Analitičari uglavnom očekuju da će politika novoizabranog predsjednika SAD dovesti do daljeg rasta vrijednosti bitkoina u 2025.

U protekloj godini je zabilježen globalni pad cijena energenata i sirovina, kao i cijena poljoprivrednih proizvoda. Međunarodna agencija za energiju (IEA) je u svom decembarskom mjesečnom izvještaju saopštila da će ponuda nafte na svjetskom tržištu u 2025. premašiti potražnju za 1,4 miliona barela dnevno (bpd) ako naftni kartel OPEK poveća proizvodnju od aprila.

Kako se navodi, suficit na tržištu će nastati u 2025. čak i u slučaju da zemlje kartela OPEK nastave sa dobrovoljnim ograničenjima proizvodnje nafte i on će iznositi 950.000 barela dnevno, prenosi Rojters.

Suficit na tržištu će prije svega biti posljedica slabije potražnje za naftom u Kini i postepenog prelaska na tehnologije koje su ekološki prihvatljivije u odnosu na fosilna goriva, što takođe uzrokuje i stagnaciju ili čak pad cijena ovog energenta. Klimatski samit COP29 je održan od 11. do 22. novembra u azerbejdžanskoj prestonici Bakuu, a na ovom okupljanju je usvojen plan finansiranja po kome razvijene zemlje treba da izdvoje 300 milijardi dolara godišnje do 2035. za borbu protiv klimatskih promena i pomoć zemljama u razvoju koje su najviše pogođene ovim promenama.

Zemlje u razvoju su navele da je takav cilj nedovoljan i zahtevale najmanje 500 milijardi dolara godišnje, a krittičari su upozorili da u završnom dogovoru ne postoji mehananizam obaveznog doprinosa Kine i drugih ekonomija u usponu. U konačnom tekstu navedeno je da će finansiranje za klimu dolaziti i iz javnih i iz privatnih izvora i ohrabruje dobrovoljne priloge zemalja u razvoju, uključujući Kinu i zemlje Bliskog istoka.

Multilateralne razvojne banke, uključujući Svjetsku banku i Evropsku investicionu banku, obećale su da će povećati kreditiranje u vezi sa klimom na 120 milijardi dolara godišnje za zemlje sa niskim i srednjim prihodima, dok je Azijska razvojna banka najavila 7,2 milijarde dolara dodatnih ulaganja i program adaptacije vrijedan 3,5 milijardi dolara.

Udio električnih vozila (EV) na svjetskim drumovima raste znatno sporijim tempom nego što su očekivali proizvođači. Najveći proizvođači EV poput Tesle su bili prinuđeni da nekoliko puta smanje cijene svojih proizvoda da bi zanteresovali kupce u žestokoj konkurenciji, ali ove stimulacije nisu dodale željeni rezultat.

Cijena litijuma je pala za skoro 20 odsto od početka 2024. godine godine i još nema naznaka da će se ova situacija uskoro preokrenuti.

Razvoj vještačke inteligencije (AI) je postao jedan od ključnih trendova 2024. godine, a neki autori ističu da nova tehnologija pretvara naučnu fantastiku u naučnu činjenicu.

Kalifornijska kompanija Open AI je u februaru predstavila novi i potencijalno revolucionarni alat Sora koji pretvara tekst u video-snimke, a u decembru je omogućila korisnicima da mu pristupe i kreiraju sopstvene snimke.

“Sora je u stanju da generiše složene scene sa više likova, specifičnim tipovima pokreta i tačnim detaljima subjekta i pozadine. Model razume ne samo šta je korisnik tražio, već i shvata i kako stvari postoje u fizičkom svetu”, navodi se na veb stranici Open AI.

Princip je sasvim jednostavan za korisnike, koji samo treba da napišu “scenario” (takozvani prompt) i pusti Soru da radi, tako da tehnologija može i da zameni neke manje kvalitetne animatore, ali i da pomogne prilikom snimanja filma. Lista nedavnih dostignuća AI je impresivna, kao i njihove praktične primjene.

Vještačka inteligencija se koristi za analizu genetskih stanja, poboljšanje zdravstvene zaštite, stvaranje efikasnosti proizvodnje i još mnogo toga.

Komitet za Nobelovu nagradu je prepoznao značaj vještačke inteligencije kada je dodijelio Nobelovu nagradu za fiziku Džonu Hopfildu i Džefriju Hintonu “za temeljna otkrića i pronalaske koji omogućavaju mašinsko učenje pomoću vještačkih neuronskih mreža”. Nema sumnje da vještačka inteligencija predstavlja ogroman potencijal za čovečanstvo i da će razvoj ove tehnologije ubrzo uticati na živote sve većeg broja ljudi na planeti.

Ova tehnologija zahtjeva veliku količinu energije, što je dodatno podstaklo interesovanje kompanija za nuklearnim elektranama. (Agencije, Foto Pixabay)